የመጀመሪያው የዓለም ጦርነት

የመጀመሪያው የዓለም ጦርነት በአውሮፓ አገሮች መኻል ከ ፲፱፻፮ ዓ/ም እስከ ፲፱፻፲፩ ዓ/ም መግቢያ፣ ለአራት ዓመታት የተካሄደ ጦርነት ነው። ይኼ ግጭት የዘመኑ ኃያላን አገራት በሁለት ተቃራኒ ወገን ተሰልፈው ያካሄዱት ግብግብ ሲሆን እስከ ሰባ ሚሊዮን ታጣቂዎች የተካፈሉበትና እስከ አስራ አምስት ሚሊዮን አውሮፓውያን ሕይወታቸውን ያጡበት ትልቅ ጦርነት ነው።

የመጀመሪያው የዓለም ጦርነት
የጦርነቱ ታሪክ በካርታ
ቀን ከሐምሌ ፳፩ ቀን ፲፱፻፮ እስከ ኅዳር ፪ ቀን ፲፱፻፲፩ ዓ.ም. የቬርሳይ ውል የተፈረመው ሰኔ ፳፩ ቀን ፲፱፻፲፩ ዓ.ም. ቦታ አውሮፓ፣ አፍሪካ፣ መካከለኛው ምሥራቅ፣ የፓሲፊክ ደሴቶች፣ ቻይና እና ከደቡብ አሜሪካ ጠረፍ አካባቢ ውጤት የአላይድ /allied/ ሀገሮች ድል የአለማኛ፣ ሩሲያ፣ ኦቶማን እና አውስትሪያ ሀንጋሪ መንግሥታት መውደቅ አዲስ ሀገራት በአውሮፓና መካከለኛው ምሥራቅ ተመሠረቱ የአለማኛ ቅኝ ግዛቶችና የኦቶማን ክልሎች ወደ ሌሎች ሀገራት ተላለፉ የዓለም መንግሥታት ማኅበር ተቋቋመ
ወገኖች
አላይድ ሀገራት ፈረንሣይ ብሪታንያ የሩሲያ መንግሥት (1914–17 እ.ኤ.አ.) አሜሪካ (1917–18 እ.ኤ.አ.) ጣሊያን (1915–18 እ.ኤ.አ.) ጃፓን ቤልጅግ ሰርቢያ ሮማንያ (1916–18 እ.ኤ.አ.) ግሪክ (1917–18 እ.ኤ.አ.) ፖርቱጋል (1916–18 እ.ኤ.አ.) ሞንቴኔግሮ (1914–16 እ.ኤ.አ.) ብራዚል (1917–18 እ.ኤ.አ.) እና ሌሎችም	መካከለኛው ኃያላት /central powers/ የጀርመን መንግሥት አውስትሪያ ሀንጋሪ የኦቶማን መንግሥት ቡልጋሪያ (1915–18 እ.ኤ.አ.)
መሪዎች
ሬይመንድ ፑዋንካሬ ጊዮርጊስ ክሌሜንኮ ፈርዲናንድ ፎሽ ኧርበርት ሄንሪ አስክዊዝ ዴቪድ ሎይድ ጆርጅ ኒኮላይ ፪ኛ አንቶንዮ ሳላንድራ ቪቶሪዮ ኢማኑኤል ኦርላንዶ ዉድሮው ዊልሰን እና ሌሎችም	ዊልሄልም ፪ኛ ፖል ቮን ሂንደንበርግ ኤሪክ ሉደንዶርፍ ፍራንዝ ጆሴፍ ካርል ፩ኛ ኢስማኤል ኤንቨር ፈርዲናንድ ፩ኛ እና ሌሎችም
አቅም
12,000,000 8,841,541 8,660,000 5,093,140 4,743,826 1,234,000 800,000 707,343 380,000 250,000 200,000 50,000 ጠቅላላ፦ 42,959,850	13,250,000 7,800,000 2,998,321 1,200,000 ጠቅላላ፦ 25,248,321
የደረሰው ጉዳት
የሞቱ፦ 5,525,000 የቆሰሉ፦ 12,831,500 የጠፉ፦ 4,121,000 ጠቅላላ፦ 22,477,500	የሞቱ፦ 4,386,000 የቆሰሉ፦ 8,388,000 የጠፉ፦ 3,629,000 ጠቅላላ፦ 16,403,000

መነሻ

ለጦርነቱ ቅስቀሳ ብዙ ምክንያቶች በታሪክ ምሑራን ይጠቀሳሉ። ዓቢይ ከሚባሉት ነገሮች ግን የወቅቱ ኃያላን መንግሥታት የውጭ ጉዳይ ተልዕኮዎች ሲሆኑ የክብሪቱ መጫሪያ ምክንያት ግን የ አውስትሪያ እና ሁንጋሪያው ዘውድ አልጋወራሽ፣ አውስትሪያዊው አርች ዱክ ፍራንዝ ፈርዲናንድ በዩጎዝላቪያዊ ነፍሰ ገዳይ እጅ ሰኔ ፳፩ ቀን ፲፱፻፮ ዓ/ም መገደል ነው። የሳቸውን መገደል ምክንያት በማድረግ የ አውስትሪያ እና ሁንጋሪያ ንጉሠ ነገሥት መንግሥት ለ ሰርቢያ ንጉዛት ሊያሟሉት የማይችሉትን፣ አስር ነጥብ ያዘለ የእላፊ ገደብ (ultimatum) ማስጠንቀቂያ ይሰጡና ገደቡ ሲያልፍ ቅድሚያውን እንደወጠኑት በሰርቢያ ላይ የጦር አዋጅ አወጁ። ይሄም የታቀደ ትንኮሳ ከአስር ዓመታት በፊት ተመሥርተው የነበሩትን ብዙ የትብብር ውሎችን የሚያንቀሳቅስ ሁኔታ ስለነበረ በጥቂት ሳምንታት ውስጥ ሁሉንም ኃያላን መንግሥታት ጦርነቱ ላይ ተሳታፊ እንዲሆኑ አስገደዳቸው። እያንዳንዳቸው ደግሞ በዓለም ዙሪያ የሚያስተዳድሯቸው ቅኝ ግዛቶች ስለነበሯቸው እነዚህንም ቅኝ ግዛቶች በዚሁ ግብግብ ተሳታፊ አደረጋቸው።

የጦርነቱ መግቢያ

የጦርነቱ ትርዒት የተከፈተው የአውስትሪያ እና ሁንጋሪያ ሠራዊት ሰርቢያን ሲወሩ አጋራቸው የአለማኛ መንግሥት ደግሞ ቤልጂግን፣ ሉክሳምቡርግን እና ፈረንሳይን ወረረ። በተቃራኒው ደግሞ የሩሲያ ሠራዊት የምዕራብ አለማኛን ግዛት ይወራሉ። የኦቶማን ንጉሠ ነገሥት ሠራዊት ደግሞ ወዲያው ጦርነቱ ውስጥ ሲገባ በቀጣዩ ዓመት ኢጣልያና ቡልጋሪያ ተከትለው ገቡበት። የሩሲያ ሠራዊት ለሦስት ዓመታት ከተዋጋ በኋላ የጥቅምት አብዮት በ፲፱፻፲ ዓ/ም ሲፈነዳ ከዚህ ታላቅ ጦርነት ወጣ።

መጨረሻው

የአለማኛ ሠራዊት በ፲፱፻፻፲ ዓ/ም የምዕራብ የጦርነቱን ግንባር ማጥቃት ከጀመሩ በኋላ የአሜሪካ ሠራዊት ከአጋሮቹ ጋር ሲሰለፍ፣ የምዕራብ አገሮች ቡድን አለማኞቹን በማጥቃት እያቸነፏቸው መጡ። መጨረሻ ላይ ተሸናፊው የአለማኛ ሠራዊት መሸነፉን አምኖ ኅዳር ፩ ቀን ፲፱፻፲፩ ዓ/ም የእጅ መስጫ ውል ሲፈርም፤ ሰኔ ፲፱ ቀን ፲፱፻፮ ዓ/ም የተለኮሰው ጦርነት አከተመ። አብሮትም የአውስትሪያ እና ሁንጋሪያ ግዛት፣ የኦቶማን ግዛት ሲጠፉ የጀርመን እና የሩሲያ ኃያልነት በፖለቲካም ሆነ በጉልበት ተደምስሰው የአራቱንም ቅኝ ግዛቶች አሸናፊዎቹ እንግሊዝ እና ፈረንሳይ ተከፋፈሏቸው።

የአንደኛው ዓለም ጦርነት ተስቦ

የቀድሞ ኃያላን መንግሥታትትን ውድመት ያስከተለ ክስተት ከመሆኑም ሌላ፤ በመካከለኛ አውሮፓ የብዙ ትናንሽ ሉዓላዊ አገሮችን መወለድ፤ የዓለም መንግሥታት ማኅበርን መቋቋሚያ መንስዔ፤ ከሁሉም በላይ ግን በአውሮፓ አኅጉር የብሔራዊነትን መንፈስ የቀሰቀሰና የጀርመን ሽንፈትን ያረጋገጠው የቬርሳይ ውል (Treaty of Versailles) በጀርመኖች ላይ ያስከተለው የጭቆና ስሜት አገራችን ኢትዮጵያ በ፲፱፻፳፰ ዓ/ም በፋሽስት ኢጣልያ በግፍ ስትወረር የተለኮሰውን የሁለተኛው የዓለም ጦርነት መነሻ ምክንያት መሆኑ ነው።

ዋቢ ምንጮች

• (እንግሊዝኛ) http://www.bbc.co.uk/history/british/britain_wwone/invasion_ww1_01.shtml