ከ«እስያ» ለውጦች መካከል ያለው ልዩነት
Content deleted Content added
Onengsevia (ውይይት | አስተዋጽኦ) No edit summary |
|||
መስመር፡ 1፦
{{የሀገር መረጃ|ስም=እስያ|ሙሉ_ስም=እስያ|ካርታ_ሥዕል=Asia (orthographic projection).svg|ካርታ_መግለጫ_ፅሁፍ=የእስያ ምስል፣ ቻይናን፣ ጃፓን፣ ሰሜን እና ደቡብ ኮሪያን እና እንዲሁም ፊሊፒንስን እና በመካከለኛው ምስራቅ የሚገኙትን የአረብ ሀገራትን ጨምሮ ምስራቅ እስያ ያሉ ክልሎች።|የሕዝብ_ብዛት_ግምት=4,560,667,108 (|የሕዝብ_ብዛት_ከዓለም=ትልቁ ህዝብ አህጉር|የመሬት_ስፋት=44,579,000 ኪ.ሜ}}
እስያ (/ ˈeɪʒə፣ ˈeɪʃə/({{IPAc-en|ˈ|eɪ|ʒ|ə|,_|ˈ|eɪ|ʃ|ə|audio=En-us-Asia.ogg}}) በዋነኛነት በምስራቅ እና ሰሜናዊ ንፍቀ ክበብ የምትገኝ የምድር ትልቁ እና በሕዝብ ብዛት የምትገኝ ናት። የዩራሺያን አህጉራዊ መሬት ከአውሮፓ አህጉር ጋር ትጋራለች፣ እና የአፍሮ-ኢውራሺያ አህጉራዊ መሬት ከአፍሪካ እና አውሮፓ ጋር ትጋራለች። እስያ 44,579,000 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (17,212,000 ስኩዌር ማይልስ)፣ ከምድር አጠቃላይ ስፋት 30 በመቶው እና ከምድር አጠቃላይ የገጽታ ስፋት 8.7% ያህሉን ይሸፍናል።ለብዙ የሰው ዘር መኖሪያ የሆነችው አህጉር ከረጅም ጊዜ በፊት የኖረችው የብዙዎቹ የመጀመሪያ ስልጣኔዎች ቦታ፡ 4.7 ቢሊዮን ህዝብዋ ከአለም ህዝብ 60% ገደማ ነው።
በአጠቃላይ እስያ በምስራቅ በፓስፊክ ውቅያኖስ፣ በደቡብ በህንድ ውቅያኖስ እና በሰሜን በአርክቲክ ውቅያኖስ የተከበበ ነው። በመካከላቸው ግልጽ የሆነ አካላዊ እና ጂኦግራፊያዊ መለያየት ስለሌለ የእስያ ድንበር ከአውሮፓ ጋር ታሪካዊ እና ባህላዊ ግንባታ ነው። በተወሰነ ደረጃ የዘፈቀደ ነው እና በጥንታዊ ጥንታዊነት ከመጀመሪያው ፅንሰ-ሀሳብ ጀምሮ ተንቀሳቅሷል። የዩራሺያ በሁለት አህጉራት መከፋፈል የምስራቅ - ምዕራብ የባህል፣ የቋንቋ እና የጎሳ ልዩነቶችን ያንፀባርቃል፣ አንዳንዶቹ በሰላማዊ መስመር ሳይሆን በስፔክትረም ይለያያሉ። በብዛት ተቀባይነት ያለው ድንበሮች እስያ ከሱዌዝ ካናል በስተምስራቅ ከአፍሪካ ይለያታል; እና ከቱርክ ስትሬት በስተ ምሥራቅ የኡራል ተራሮች እና የኡራል ወንዝ እና ከካውካሰስ ተራሮች በስተደቡብ እና በካስፒያን እና ጥቁር ባህሮች ከአውሮፓ ይለያሉ.
ቻይና እና ህንድ ከ1 እስከ 1800 ዓ.ም. በዓለም ላይ ትልቁ ኢኮኖሚ በመሆን ተፈራርቀዋል። ቻይና ትልቅ የኤኮኖሚ ሃይል ነበረች እና ብዙዎችን ወደ ምስራቃዊ ስቧል እና ለብዙዎች የህንድ ጥንታዊ ባህሎች አፈ ታሪክ ሀብት እና ብልጽግና ኤዥያንን በመምሰል የአውሮፓ ንግድን ፣ ፍለጋን እና ቅኝ ግዛትን ይስባል። ከአውሮፓ ወደ አሜሪካ የሚወስደውን የአትላንቲክ ተሻጋሪ መንገድ ኮሎምበስ ወደ ህንድ የሚወስደውን መንገድ ሲፈልግ በአጋጣሚ ማግኘቱ ይህን ጥልቅ መማረክ ያሳያል። የሐር መንገድ በኤሽያ ኋለኛ አገሮች ውስጥ ዋናው የምስራቅ-ምዕራብ የንግድ መስመር ሆነ የማላካ የባህር ዳርቻ እንደ ዋና የባህር መስመር ነው። እስያ በ20ኛው ክፍለ ዘመን የኢኮኖሚ እንቅስቃሴን (በተለይ የምስራቅ እስያ) እና ጠንካራ የህዝብ እድገት አሳይታለች፣ ነገር ግን አጠቃላይ የህዝብ ቁጥር እድገት ቀንሷል። እስያ የሂንዱይዝም፣ የዞራስተሪያኒዝም፣ የአይሁድ እምነት፣ የጃይኒዝም፣ የቡድሂዝም እምነት፣ የኮንፊሺያኒዝም፣ ታኦይዝም፣ ክርስትና፣ እስልምና፣ ሲክሂዝም እና ሌሎች በርካታ ሃይማኖቶች ጨምሮ የአብዛኛው የአለም ዋና ዋና ሃይማኖቶች መገኛ ነበረች።
ከግዙፉና ከልዩነቱ አንፃር የኤዥያ ጽንሰ-ሐሳብ-ከጥንታዊው ጥንታዊነት ጀምሮ ያለው ስም-ከሥጋዊ ጂኦግራፊ ይልቅ ከሰው ልጅ ጂኦግራፊ ጋር የተያያዘ ሊሆን ይችላል። ባህሎች, አከባቢዎች, ኢኮኖሚክስ, ታሪካዊ ግንኙነቶች እና የመንግስት ስርዓቶች. በተጨማሪም ከምድር ወገብ ደቡብ በመካከለኛው ምስራቅ በሞቃታማው በረሃ፣ በምስራቅ ደጋማ አካባቢዎች እና በአህጉራዊው ማእከል እስከ ሳይቤሪያ ውስጥ ያሉ ሰፊ የከርሰ ምድር እና የዋልታ አካባቢዎች ያሉ በርካታ የተለያዩ የአየር ንብረት ሁኔታዎች አሏት።
[[መደብ:እስያ|*]]
| |||